Poselski projekt o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz niektórych innych ustaw (druk nr 77)

Proponowane ujednolicenie ochrony Rzecznika Praw Obywatelskich i innych osób, których dotyczy projekt z ochroną przewidzianą obecnie dla posłów i senatorów są racjonalne i uzasadnione.

Wątpliwe wydaje się jednak wprowadzenie zasady, że wniosek pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Rzecznika Praw Obywatelskich i innych osób, których dotyczy projekt, składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości- przedstawiciela władzy rządu. Powinno się go składać analogicznie do rozwiązań prawnych dla posłów i senatorów, gdzie wniosek o uchylenie składa się za pośrednictwem Prokuratora Generalnego (niezależnego od partii rządzącej). Uwaga - opinia została opracowana przed przyjęciem przez Sejm nowelizacji ustawy o prokuraturze, która wprowadziła rozwiązanie, że Minister Sprawiedliwości pełni jednocześnie funkcję Prokuratora Generalnego.

Wyrażenie zgody przez Sejm na pociągnięcie Rzecznika Praw Obywatelskich do odpowiedzialności karnej powinno następować większością kwalifikowaną (projekt przewiduje niższy próg - większość bezwzględną) mając na uwadze konstytucyjną zasadę niezawisłości i niezależności osoby na tym stanowisku.

Ponadto z Konstytucji wprost wynika, że Rzecznik odpowiada wyłącznie przed Sejmem. Za wątpliwe należy zatem uznać rozwiązanie, zgodnie z którym wniosek o pociągnięcie Rzecznika do odpowiedzialności składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości.

Rzecznik Praw Obywatelskich ze względu na pozycję ustroją - rolę strażnika praw i wolności obywatelskich powinny się cieszyć się szerszym zakresem immunitetu niż proponuje projekt. Natomiast projekt pozwala na uchylenie immunitetu w przypadku sprawy o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego np. pomówienia lub zniewagi - stanowi to łatwy asumpt do inicjowania postępowań przeciwko osobom na tym stanowisku, wpływu na nie lub zmiany personalne.

Zaangażowanie Ministra Sprawiedliwości w w procedurze uchylania immunitetu jest nieuzasadnione. Składanie wniosku za pośrednictwem Ministra nie usprawni ani nie przyspieszy procedury uchylania immunitetu.

Idea ustawowego uregulowania uchylenia immunitetu Rzecznika Praw Obywatelskich i innych osób wskazanych w projekcie zasługuje na aprobatę. Zastrzeżenia budzą jednak rozwiązania zawarte w projekcie. W projekcie nie wyjaśniono, jaki jest zakres uprawnień Ministra Sprawiedliwości w procedurze uchylania immunitetu. Ponadto immunitet Rzecznika powinien być szerszy, ponieważ ze względu na konstytucyjną zasadę niezależności Rzecznika od władzy wykonawczej jest bliższy immunitetowi sędziowskiemu niż parlamentarnemu .

Immunitet procesowy Rzecznika Praw Obywatelskich został uregulowany w Konstytucji a zatem bezprzedmiotowe i sprzeczne z technikami prawidłowej legislacji jest przenoszenie uregulowań konstytucyjnych do aktu rangi ustawy. Projekt wprowadza wyjątki od konstytucyjnego zakazu zatrzymania i aresztowania Rzecznika Praw Obywatelskich lub prezesa NIK. Ustawodawca nie posiada uprawnień do wprowadzania wyjątków od zasad konstytucyjnych. Przyjęcie projektu w tym zakresie stanowiłoby naruszenie Konstytucji.

W systemie prawnym brak norm regulujących proces uchylania immunitetu RPO oraz Prezesa NIK. Zasadne jest zatem tworzenie w tym zakresie odpowiednich ustawowych regulacji proceduralnych. Z punktu widzenia konstytucyjnych gwarancji pozycji ustrojowej NIK i RPO, a także w perspektywie gwarantowanej konstytucyjnie niezależności tych organów od egzekutywy, włączenie Ministra Sprawiedliwości do procedury wyrażania przez Sejm RP zgody na pociągnięcie ich do odpowiedzialności lub pozbawienie wolności wydaje się być niezasadne.